نهایة النهایة (کتاب)

از دانشنامه‌ی اسلامی
نویسنده میرزا علی ایروانی
موضوع اصول فقه شيعه
زبان عربی
تعداد جلد ۲

نهایة النهایة فی شرح الکفایة

«نهایة النهایة فی شرح الکفایة» تألیف علامه میرزا على ایروانى نجفى (۱۳۵۴-۱۳۰۱ ق)، از علماى بزرگ حوزه علمیه نجف اشرف است. این کتاب در شرح «کفایة الأصول» استادش آخوند خراسانى است و مشتمل بر یک دوره کامل علم اصول می باشد. مؤلف در این کتاب علاوه بر شرح و توضیح دیدگاه‌هاى اصولى صاحب کفایه، به طرح و ارائه نظریات خود نیز می پردازد.

ارزش و اعتبار کتاب‌

کتاب «نهایة النهایة» از بهترین شرحهایى است که بر کتاب «کفایة الأصول» اثر آخوند خراسانى، توسط یکى از برجسته‌ترین شاگردان او نگاشته شده است.

کتاب حاضر یکى از منابع درسهاى خارج اصول در حوزه علمیه قم و نجف اشرف به شمار مى‌آید و طلاب و فضلاى حوزه و اساتید درس خارج، براى آگاهى از دیدگاههاى دقیق اصولى مؤلف گران‌قدر آن و نظریات ایشان درباره آراء آخوند خراسانى به این کتاب مراجعه مى‌کنند.

انگیزه نگارش‌

میرزا على ایروانى در مقدمه کتاب که به حاشیه ایروانى بر کفایه معروف است، مى‌فرماید: «فهذا ما سنح بالخاطر و جاءت به الفاکرة من المبانی الأصولیة أبان تدریسها على ما نضدها شیخنا الأستاذ الأعظم، ملاذ المجتهدین و آیت الله فی العالمین المولى محمد کاظم الخراسانى قدس‌سره الشریف علقتها على کتابه «کفایة الأصول» الذی أصبح منتجع العلم و محور الدراسة فجاء ما استفدناه من دروسه العالیة مشفوعاً بما خطر بالبال حول أبحاثه. فعسى أن تکون تبصرة لغیری کما أنها تذکرة لی»؛

این کتاب مجموعه مبانى اصولى است که در هنگام تدریس آن بر ذهن گذر کرده و اندیشه من بر آن دست یافته، بنابر آنچه شیخ ما، استاد اعظم، پناه مجتهدان، ملا محمدکاظم خراسانى قدس‌سره الشریف فرموده‌اند. این کتاب تعلیقه‌اى بر کتاب «کفایة الأصول» است. کتاب کفایة الأصول امروزه از مهمترین کتابهاى اصولى و محور درسهاى خارج اصول است و کتاب حاضر مجموعه مباحثى است که از مجالس درس اصول صاحب کفایه استفاده نموده‌ام و به دیدگاههاى خود نیز هنگام طرح مباحث اشاره نموده‌ام... .

علامه میرزا على ایروانى در پایان جلد اول کتاب مى‌فرماید: تاریخ پایان نگارش کتاب، اول جمادى الثانى سال ۱۳۴۵ هجرى قمرى در نجف اشرف بوده است، اما در پایان جلد دوم تاریخ پایان نگارش آن را نیاورده است.

مباحث کتاب‌

کتاب «نهایة النهایة» شامل بیشتر مباحث علم اصول بوده و در هشت مقصد زیر تنظیم شده است:

  • مقصد اول: اوامر
  • مقصد دوم: نواهى‌
  • مقصد سوم: مفاهیم‌
  • مقصد چهارم: عام و خاص‌
  • مقصد پنجم: مطلق و مقید
  • مقصد ششم: امارات معتبره، شرعا و عقلا
  • مقصد هفتم: اصول عملیه‌
  • مقصد هشتم: تعادل و تراجیح‌

منابع

  • نرم افزار اصول فقه، مرکز نور.

متن کتاب

نهایة النهایة فی شرح الکفایة

منابع اصول فقه
متون به ترتیب تاریخ وفات مولفین
التذکرة بأصول الفقه

شیخ مفید

(م413ق)

الذریعه

سید مرتضی

(436-335)

عدة الاصول

شیخ طوسی

(460-385)

غنیة النزوع

ابن زهره

(585-510)

تهذیب الوصول

علامه حلی

(726-648)

مبادی الوصول

علامه حلی

(726-648)

القوائد و الفوائد

شهید اول

(786-734)

تمهید القوائد

شهید ثانی

(965-911)

معالم الدین

صاحب معالم

(م1011)

زبدة الاصول

شیخ بهائی

(1030-953)

الوافیه فی الاصول

فاضل تونی

(م 1071)

الفوائد الحائریه

وحید بهبهانی

(م1206)

قوانین الاصول

میرزای قمی

(م1231)

فرائد الاصول

شیخ انصاری

(م1281)

کفایة الاصول

آخوند خراسانی

(م1329)

مفاتیح الاصول

سید محمد مجاهد

(م1342)

فوائد الاصول (نائینی)

میرزا محمدحسین نائینی

(1355-1276)

وقایة الأذهان

محمد رضا نجفی اصفهانی

(م 1362)

اصول الفقه

شيخ محمدرضا مظفر

(م 1383)

منتهی الاصول

سید محمد حسن بجنوردی

(1395-1316)

المعالم الجدیده

سید محمد باقر صدر

(1399-1355)

اصول الاستنباط

سید علی نقی حیدری

(1403-1325)

مناهج الوصول

امام خمینی

(1409-1320)

الاصول العامه

سید محمد تقی حکیم

(1346-)

شروح
شروح معالم الدین ← حاشیه معالم، سلطان العلماء (م 1064) - حاشیه معالم، ملا محمد صالح مازندرانی (م 1081) - هدایة المسترشدین، شیخ محمدتقی اصفهانی (م 1248)
شروح فرائد الاصول ← أوثق الوسائل، میرزا موسی بن جعفر بن احمد تبریزی - بحر الفوائد، میرزا محمد حسن آشتیانی - درر الفوائد فی الحاشیه علی الفرائد، آخوند خراسانی - فوائد الرضویه، آقا رضا همدانی
شروح کفایه ← انوار الهدایه، امام خمینی - حاشیة الکفایه، علامه طباطبائی - الحاشیة علی الکفایه، سید حسین بروجردی - حقائق الاصول، سید محسن حکیم - عنایة الاصول، سید مرتضی حسینی یزدی

منتهی الدرایه، سید محمد جعفر جزائری شوشتری - نهایة الدرایة، آیت الله کمپانی - نهایة النهایة، میرزا علی ایروانی